GÖRMEYİ ÖĞRENMEK; AZ GÖREN EĞİTİMİ

Yasal olarak “Kör” kabul edilen insanların %80’ini “Az Gören” bireyler oluşturuyor.   Bu dilim içerisinde bulunan ve düşük ışık algısına sahip “Az gören” çocuklar, erken müdahale eğitimi sayesinde kendi kapasitelerini sonuna kadar kullanarak görmeyi öğreniyorlar. Eğitimler sonunda “az gören” çocuklar, farklı disiplinlerdeki  eğitim uzmanlarından aldıkları “erken müdahale eğitimi” sayesinde, beyaz bastona ihtiyaç duymadan, yürürken başka bir kişinin koluna girmek zorunda olmadan, fiziksel bir destek ya da yönlendirme olmadan bağımsız olarak hareket edebilme özgürlüğü kazanmakta,  dahası bu çocuklar, “görmeyi öğrenerek” paten kayabilmekte, bisiklete binmekte, resim yapabilmekte, toplu taşıma araçlarını kimseye ihtiyaç duymadan kullanabilmekte ve normal alfabeyle okuyup yazabilecek duruma gelebilmektedirler.

AZ GÖRENLER

“Az Gören” eğitimi gelişmiş ülkelerde 100 yıla yakın geçmişiyle kendi tanımlarını ve disiplinini oluşturmuş, gelişip yenilenerek günümüzde “az gören” bireylerin görme temelli bağımsız yaşam kurabilmesini mümkün kılmıştır. Ülkemizde son 15 yılda konuya dair akademik ve eğitsel çalışmalar yürütülmeye, düzenli eğitim alan bireylerde olumlu geri dönütler alınmaya başlanmıştır. Bireysel eğitim danışmanlığımız, gerçekleştirdiği eğitim projeleri ve kurumsal işbirlikleri ile ülkemizde “az gören eğitimi” alanında farkındalık oluşturma ve eğitsel uygulamalara öncülük etmeye devam etmektedir.

Kör ve Az Gören Tanımı

Görme engelliler; “körler” ve “az görenler” olarak sınıflanır. Yaygın kabul gören iki farklı tanımı vardır. Bunlardan biri yasal, diğeri eğitsel tanımdır. Yasal tanım tıp alanında çalışanlarca ve sosyal güvenlik kurumlarınca benimsenirken, eğitsel tanım görme engelliler için eğitim-öğretim düzenlemelerinin planlanması amacıyla kullanılır.

Yasal Olarak Kör ve Az Gören Tanımı

Gerekli tüm düzeltmelerden sonra iyi gören gözündeki görme keskinliği 20/200  ya da daha  az ve görme alanı 20 dereceden az olan kişilere “kör”, görme keskinliği 20/70 ile 20/200 arasında olan kişilere “az gören” denilmektedir.

Eğitsel Olarak “Kör” Tanımı;

Eğitsel açıdan kör, görme duyusunun dışındaki duyu organlarıyla (dokunma, işitme ve koku) öğrenmeyi gerçekleştiren kişidir.

Eğitsel Olarak “Az Gören” Tanımı

Var olan görme kaybına rağmen işlevsel görme çalışmaları ya da yardımcı optik ve teknolojik destek araçları ile görme duyusunu öğrenme amaçlı kullanabilen ya da kullanabilme potansiyelini taşıyan bireylere “az gören” denir.

Hukuken kör kabul edilen insanların çoğu eğitsel anlamda “az gören” dir(ortalama %80’i).

Genel görme kaybı sebepleri:

Ülkemizin sosyo-ekonomik ve kültürel yapısı dikkate alındığında akraba evliliğinin yüksek oranda olması, kalıtsal göz hastalıklarının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Ayrıca prematüre doğumlar, enfeksiyon hastalıkları, zehirlenmeler, tümörler ve kazalar da görme kaybının nedenleri arasındadır. Günümüzde özellikle erken çocukluk döneminde karşılaştığımız göz problemleri kaygı uyandıracak boyutta artış göstermektedir.

Retinal hastalıklar, prematüre körlük (prematüre görme kaybı), amblyopia  (ambliyopi), albinizm (albino), katarakt, glakoma (glokom), retinitispigmentosa (tavukkarası), stargardt hastalığı, makuladejenerasyonu, leber sendromu, retina dekolmanı, prematüre retinopatisi (ROP) en yaygın görme kaybı sebeplerindendir.

Gelişmiş ülkelerde ileri yaşta her altı kişiden birinde yaşa bağlı körlük olup, gelişmekte olan ülkelerde ise çocukluk çağı körlükleri ön sıralarda yer almaktadır. Dünya üzerinde her 5 körlükten birinin tedavi edilebilir olduğu Birleşmiş Milletler (BM) tarafından kabul edilmiş ve bu doğrultuda çalışmalar başlatılmıştır. Dünya Sağlık Örgütü,2019 yılına kadar önlenebilir görme bozukluğunun yaygınlığını% 25 oranında azaltmaya yönelik küresel bir hedef koyarak uluslar arası alanda farkındalık çalışmalarını çeşitli etkinliklerle sürdürmektedir.

Türkiye’de ve Dünyada  Sayısal Veriler

Dünya genelinde yaklaşık 285 milyon insanın görme engelli olduğu varsayılıyor. Bu sayının 39 milyonu “kör”, 246 milyonu ise “az gören”dir.

Dünya Sağlık Örgütü “Ülkemizde 8,5 milyon engelli vatandaşımız olduğunu varsayarak, görme engellilik oranını % 0,4 den fazla olarak vermektedir. Son nüfüs sayımı sonrasında 15 yaş altındaki nüfusun genel nüfusa oranı %30 olarak verilmiştir. Bu hesapla 70 milyon bireyin 21 milyonu 15 yaşın altındadır. Bu verilere göre 78 bin çocuk görme engellidir (TÜİK 2002 verilerine göre).

Gelişmiş Ülkerlerde bu sorun Eğitim ve Sağlık Bakanlıklarının çalışmaları ile çözülmüştür ve her görme engelli çocuk kayıt altına alınmıştır.

Bu sonuç göstermektedir ki konuyla ilgili kurum ve kuruluşların iş birliği içerisinde çözüme yönelik adımlar atması gerekmektedir. Bu konuda atılacak her adımın mükâfatı sosyal, özgüvenli, kendine yetebilen, bağımsız, üretime katılabilen görme engelli bireyler olacaktır.

“Az gören” rehabilitasyonunda en önemli etken “erken tanı” ve “erken müdahaledir.”

Az Gören Eğitimi ve İçeriği

“Az gören” eğitiminin amacı işlevsel görme çalışmaları ile görme kalıntısına sahip olan ve tıbben “görme engelli ya da kör” kabul edilen bireylere “görmeyi” öğretmektir. Böylece çocukların toplumsal hayata ve normal eğitim sürecine uyumunun sağlanması ve yaşamlarını bağımsız bir birey olarak sürdürmesi desteklenmektedir.

Görme kalıntısı olan çocuklarda 0-6 yaş arasında uygulanan erken müdahale eğitimi, görmenin işlevsel hale getirilmesi için büyük önem taşımaktadır. Ayrıca bu süreçte doğumdan itibaren ailelerin psikolojik ve eğitsel olarak desteklenmesi de çocukların eğitimlerinde aktif rol oynamaktadır.

“Az Gören Eğitimi”nde, bireyin sadece tıbbi veya akademik gelişimini değil tüm gelişim alanlarına yönelik duyular arası çalışmalar yürütülmelidir. Bu nedenle çalışmalar farklı disiplinlerden oluşan uzmanlar tarafından yürütülmektedir.

Tıbben total kör olarak tanılanmış olmasına rağmen görme kalıntısına sahip bireylerin yoğunlaştırılmış görsel rehabilitasyon ile; uyumsuz ve hatalı görme yada baskılama davranışlarının yerine; fonksiyonel görme, ışık ve kontrast faktörleri, çalışma mesafeleri, optik araç-gereçlerle oryantasyon gibi alanlarda, çocuğun tüm gelişimini göz önünde bulundurarak görsel fonksiyonda etkinlik geliştirme ve işlevsel görme programları çerçevesinde, çocukların yeteneklerini tam performansla kullanabilmeleri hedeflenmektedir.

“Az gören” çocuklar erken müdahale eğitimi sayesinde kendi kapasitelerini sonuna kadar kullanarak görmeyi öğreniyorlar. Eğitimler sonunda “az gören” çocuklar, farklı disiplinlerdeki  eğitim uzmanlarından aldıkları “erken müdahale eğitimi” sayesinde, beyaz bastona ihtiyaç duymadan, yürürken başka bir kişinin koluna girmek zorunda olmadan, fiziksel bir destek ya da yönlendirme olmadan bağımsız olarak hareket edebilme özgürlüğü kazanmakta,  dahası bu çocuklar, “görmeyi öğrenerek” paten kayabilmekte, bisiklete binebilmekte, resim yapabilmekte, toplu taşıma araçlarını kimseye ihtiyaç duymadan kullanabilmekte ve normal alfabeyle okuyup yazabilecek duruma gelebilmektedirler.

Bu nedenler ve istatistikler bize Türkiye’de “az gören” kavramının disiplinler arası yaklaşımlarla değerlendirilip, acil önlemler alınması gerektiğini göstermektedir.

Bu toplumsal gerçekten ve ihtiyaçtan yola çıkarak; görme yeteneğinin fonksiyonel kullanımı amacıyla, eğitsel değerlendirmeler ve uyarlamalarla, “az gören” bireyin; tüm bedenini koordine edebilmesi, reflekslerini ve beden hareketlerini hızlandırabilmesi, günlük yaşam aktivitelerini yerine getirebilmesi gibi yaşamsal konularda görsel rehabilitasyon uygulamaları yürütülmelidir.

Göz hastalıklarının çeşitliliği ile işleve bağlı fonksiyonel görme her vakada ayrı yorumlanabilir. Bu nedenle her çocuk için işlevsel görme değerlendirilmesi yapılarak bireysel eğitim programı hazırlanmalı ve çocuğa özel uygulamalar sürdürülmelidir.